آموزش نت خوانی و نت نویسی

به نام یزدان پاک

تئوري موسيقي

موسيقي از دو بخش نظري و عملي تشكيل شده است. دانستن آنچه مي نوازيم يا مي شنويم همان اندازه مهم است كه در هنگام صحبت كردن بايد مفهوم كلمات يا جملات را بدانيم. يك نوازنده خوب اگر نتواند مطالبي كه مورد استفاده قرار مي دهد را تجزيه و تحليل كند، به يك مجري بدون علم و دانش تبديل مي شود و با كسي كه از لحاظ تئوري موسيقي آگاهي دارد و نوازندگي را خوب مي داند، قابل مقايسه نيست. شعر گفتن بدون دانستن دستور زبان ممكن است ولي در جايي محدود مي گردد. نواختن و آهنگسازي نيز چنين است. پس چه بهتر كه به موازات نواختن ساز، از تئوري موسيقي نيز آگاهي داشته باشيم. در اين جا به نكاتي اشاره مي كنيم كه در موسيقي ايراني مورد استفاده قرار مي گيرند و پس از آن به تئوري موسيقي به صورت كامل مي پردازيم. الفباي موسيقي از هفت حرف تشكيل شده كه به آنها نت مي گويند. دو، ر، مي ، فا ، سل ، لا ، سي. از توالي اين هفت نت، يك هنگام يا گام بوجود مي آيد. مثل: دو، ر، مي ، فا ، سل ، لا ، سي ، دو. از يك نت تا نت بعدي فاصله اي وجود دارد كه در قسمت فواصل به آنها مي پردازيم. هر فاصله اي را به فواصلي كوچكتر تقسيم كرده اند و آنها را با علامت هايي نشان مي دهند. مثلا: از دو تا ر را اگر يك بدانيم، آن را به دو قسمت تقسيم مي كنند. دو ا-----ا------ار. از دو تا ر را پرده و هر كدام از فواصل نصف شده را نيم پرده مي نامند. اگر از نتي نيم پرده كم شود، مثل ر كه نيم پرده به سمت دو ميرود، آن را با علامتي به نام بمل ( b) مي شناسيم، و اگر نيم پرده به آن اضافه شود، مثل دو كه نيم پرده به سمت ر ميرود، آن را با علامت ديز (#) مي شناسيم. در موسيقي ايران، فواصلي نيز وجود دارند كه كمتر از نيم پرده هستند. اين فواصل از تقسيم شدن يك پرده به تقريبا چهار قسمت تشكيل شده اند. دو اا---الف---ب---پ---اا ر. اگر از يك پرده به اندازه يك چهارم كم كنيم، علامت كرن را براي آن در نظر مي گيريم. مثل: ر كه به سمت حرف « پ» ميرود. و اگر از دو به سمت «الف» برويم، آنگاه از دو تا « الف» با علامت سري شناخته مي شود. حال به مثالي براي درك فواصل مي پردازيم. دستگاه شور از اين فواصل تشكيل شده: سل، لا كرن، سي بمل، دو، ر كرن، مي بمل، فا، سل. البته در نوشتن صحيح توالي نتهاي شور بايستي نوشت: فا، سل، لا كرن، سي بمل، دو، ر، مي بمل، فا. از نت فا تا سل فاصله اي وجود دارد به نام پرده طنيني كه در آينده در مورد آن صحبت خواهيم كرد. با توضيحات و مثالهايي كه آورده شد، به تشريح اصطلاحات موسيقي ايراني مي پردازيم. آنچه از موسيقي ايران در دست است، مجموعه اي از نواها يا آهنگهاي گذشتگان است كه به هر يك از آنها گوشه گفته مي شود، كه سابقه اي در حدود دويست سال دارد (با توجه به روايات مختلفي كه وجود دارد)، اين گوشه ها با توجه به فواصلي كه دارند مرتب شده اند كه از مجموعه اين گوشه هاي مرتب شده، دستگاه تشكيل مي شود و از مجموع دستگاه ها رديف بوجود مي آيد. در هر دستگاه، گوشه ها طوري مرتب شده اند كه فراز و فرودي را مي توان در آنها مشاهده كرد. اين فراز و فرود را با نام هايي مي شناسيم، مثل آغاز هر دستگاه كه با گوشه اي به نام درآمد شروع مي شود. در ادامه به گوشه هايي بر مي خوريم كه در قسمتهاي مياني دستگاه قرار دارند و هر كدام را با نامي مشخص مي شناسيم. مثل مواليان، دلكش، سپهر، ماوراالنهر و... . در هر دستگاه گوشه هايي وجود دارد كه همنام با گوشه هايي در دستگاه هاي ديگرند، مثل: خسرواني، نغمه، زنگوله. با اين توضيحاتي كه داده شد، از مرتب شدن و در كنار هم قرار دادن گوشه هاي مختلف، تعداد هفت دستگاه تشكيل شده كه البته در بعضي از آنها و با توجه به قدمت، نوع فواصل، شخصيت و حالت ها، چند زير مجموعه را مي بينيم كه به آنها آواز مي گويند. آواز ها در همه دستگاه ها نيامده اند، و فقط در دو دستگاه وجود دارند. در دستگاه هاي شور و همايون. آوازهاي دستگاه شور عبارتند از: بيات ترك يا بيات زند، ابوعطا، دشتي، افشاري و بيات كرد. و آوازهاي دستگاه همايون تشكيل شده اند از: بيات اصفهان و شوشتري. در توضيح بايد گفت كه بعضي ها شوشتري و بيات كرد را از آوازها نميدانند و البته ما در اينجا فقط به روايتهاي مختلف اشاره مي كنيم. در توضيح اين آوازها بايد گفت كه آوازهاي بيات ترك يا بيات زند، ابوعطا، دشتي، افشاري و بيات كرد كه از مشتقات شور بودند از فواصل يكساني همانند شور تشكيل شده اند كه تفاوت آنها در مواردي است كه خواهيم گفت. در اجراي يك گوشه گاهي يك صدا يا يك نت بيشتر از همه به گوش ميرسد يا تاكيد بيشتري بر روي آن است كه به اين نت، نت شاهد مي گوييم. در پايان هر گوشه نوعي خاتمه يا پايان دادن وجود دارد كه از يك سري جملات تشكيل مي شوند، و در آخر روي يك صدا يا نت مي ايستد، نتي كه گوشه بر روي آن مي ايستد و به پايان مي رسد را نت ايست مي نامند. متوجه اين نكته مي شويم كه غير از حالت ها و فضاي ايجاد شده توسط دستگاه ها، نت هاي شاهد و ايست نقش بسيار تعيين كننده اي در تميز دادن دستگاهي از دستگاه ديگر دارند. مثلا شاهد دشتي نت « ر» است ولي شاهد بيات ترك نت« سي بمل». تئوري موسيقي (فواصل) بخش دوم آموزش تئوري موسيقي ايراني را به آموزش فاصله ها در موسيقي اختصاص مي دهيم. البته اين نكته را بايد متذكر شويم كه اين قسمت فقط مربوط به موسيقي ايراني نمي شود و در حالت كلي در همه نوع موسيقي يكسان است. همانطوريكه قبلا گفته شده بود، حروفي كه در زبان موسيقي كاربرد دارند، هفت نت هستند. اين هفت نت، تفاوتشان در فركانسي است كه توليد مي كنند و از لحاظ زير يا بم بودن طبقه بندي و مرتب مي شوند. پس ميان اين نت ها فواصلي وجود دارد كه باعث تمايز آن ها مي شود. اين فواصل از واحدهايي به نام نيم پرده تشكيل مي شوند. يعني كوچكترين فاصله اي كه ميان دو نت وجود دارد، نيم پرده است. البته اين فاصله در موسيقي بين المللي به اين شكل است و در موسيقي مناطق مختلف دنيا، و در كشورهاي مختلف، كوچكتر از آن هم وجود دارد كه فعلا به آن نمي پردازيم. پس ميان نت ها نيم پرده و يا دو نيم پرده يا يك پرده وجود دارد. حال به تعريف و همينطور چگونگي وجود فواصل مي پردازيم. با توجه به اسامي نت ها، اين شكل را ترسيم مي كنيم دو- - ر - - مي - فا - - سل - - لا - - سي - دو به فاصله ميان دو نت دو تا ر نگاه كنيد، دو خط ديده مي شود، هر خط نشان دهنده يك نيم پرده است، پس از دو تا ر يك پرده است. بين ر تا مي هم يك پرده وجود دارد. از مي تا فا يك خط، پس از مي تا فا نيم پرده است. همينطور تا نت دو. از دو تا ر، يك پرده و از دو تا مي دو پرده و... هر كدام از اين فواصل براي خود اسمي دارند. براي نامگذاري آن ها لازم است به اين نكات توجه داشته باشيم. فاصله مورد نظر از چند نت تشكيل شده، و ديگر اينكه اين فاصله چند پرده است. مثلا، از دو تا ر، فاصله، بين دو نت و يك فاصله يك پرده اي است. به فاصله يك پرده اي كه بين دو نت پشت سر هم وجود دارد، فاصله دوم بزرگ مي گويند. پس ر تا مي هم مي شود، دوم بزرگ، سل تا لا، لا تا سي و فا تا سل. حال اگر فاصله بين دو نت پشت سر هم نيم پرده باشد، به آن فاصله دوم كوچك مي گويند. پس مي تا فا و سي تا دو مي شود دوم كوچك. ممكن است اين فاصله از وجود يك علامت تغيير دهنده پديد آيد، مثلا، دو تا ر بمل، كه باز هم مي شود دوم كوچك. در نتيجه در مي يابيم آنچه اهميت دارد محاسبه عددي نت ها نسبت به هم و همينطور محاسبه مجموع پرده ها و نيم پرده هاي ميان آن هاست. اگر فاصله دو تا ر بيشتر از يك پرده شود و يك و نيم پرده گردد، يعني از دو تا ر ديز، به آن فاصله دوم افزوده مي گوييم. از سل تا لا ديز هم به همين شكل است. ابتدا مي گوييم، از سل تا لا مي شود دو نت، و سپس حساب مي كنيم كه بين اين دو نت چند نيم پرده وجود دارد، دو نيم پرده. و اينكه با اضافه شدن علامت ديز، به چه فاصله اي تبديل مي شود. سه نيم پرده، پس از سل تا لا ديز مي شود، دوم افزوده. از سل بمل تا لا، از سل تا لا مي شود دو نت و فاصله يك پرده، ولي با قرار گرفتن علامت بمل جلوي سل، نيم پرده به فاصله اضافه مي شود و در نهايت مي شود، دوم افزوده. از سل تا سي، مي شود سه نت يعني، سل، لا و سي. فاصله ميان آن ها دو پرده است، پس از سل تا سي مي شود سوم بزرگ. از دو تا مي هم مانند مثال قبلي است. سه نت و دو پرده كه مي شود، سوم بزرگ. از دو تا فا، چهار نت و دو و نيم پرده. براي اين فاصله مي گوييم، چهارم درست. پس چهارم درست، فاصله چهار نتي است كه دو و نيم پرده ميان آن ها وجود دارد. از دو تا سل هم مانند مورد قبلي است. پنج نت و سه و نيم پرده كه مي شود، پنجم درست. از دو تا لا، مي شود شش نت و چهار و نيم پرده كه مي شود، ششم بزرگ. از دو تا سي، هفت نت و پنج و نيم پرده كه مي شود هفتم بزرگ و از دو تا دو، هشت نت و شش كه مي شود، هشتم درست. اين فواصل ممكن است از هر نتي شروع شوند، مهم آنست كه بين آن دو چند نت فاصله است و همچنين چند پرده يا نيم پرده ميان آن ها وجود دارد. در نهايت، حالت هاي زير بدست مي آيد. نتيجه فاصله پرده فاصله نت ها از هم يكم درست يا همصدا صفر يا شش يك دوم بزرگ يك دو سوم بزرگ دو سه چهارم درست دو و نيم چهار پنجم درست سه و نيم پنج ششم بزرگ چهار و نيم شش هفتم بزرگ پنج و نيم هفت هشتم درست يا يكم يا هنگام يا اكتاو شش هشت و همچنين: هرگاه به يك فاصله بزرگ نيم پرده اضافه شود، به يك فاصله افزوده تبديل مي شود. دو تا مي ديز، مي شود سوم افزوده. هرگاه به يك فاصله درست نيم پرده اضافه شود، به يك فاصله افزوده تبديل مي شود. دو تا سل ديز، مي شود پنجم افزوده. هرگاه به يك فاصله افزوده نيم پرده اضافه شود، به يك فاصله افزوده تر تبديل مي شود. دو تا سل ديز ديز، مي شود پنجم افزوده تر. در اين حالت مي گوييم، سل دابل ديز ## Sol هرگاه از يك فاصله بزرگ نيم پرده كم شود، به يك فاصله كوچك تبديل مي شود. دو تا مي بمل، مي شود سوم كوچك. هرگاه از يك فاصله درست نيم پرده كم شود، به يك فاصله كاسته تبديل مي شود. دو تا سل بمل، مي شود پنجم كاسته. هرگاه از يك فاصله كوچك نيم پرده كم شود، به يك فاصله كاسته تبديل مي شود. دو تا مي بمل بمل مي شود سوم كاسته. در حالت بالا، اصطلاحا مي گوييم، مي دابل بمل Mi bb بخش فواصل، بخش مفصلي در موسيقي است كه ادامه آن را در شماره آينده پي خواهيم گرفت.

توضیحات کامل

در ابتدا بايد گفت كه هر علمي مختصات مربوط به خود را دارد . علم مورد نظر ما يعني موسيقي نيز از اين مورد مستثني نمي باشد علم موسيقي علم نت خواني مي باشد و لازمه ضروري براي هنرجوياني كه پا در راه يادگيري مي گذارند مي باشد . ما سعي كرديم در قسمت هايي كه تهيه كرده ايم اين علم را به ساده ترين زبان به هنرجويان آموزش دهيم .

نت خواني

الفباي موسيقي نت مي باشد

تعريف نت : علامتي است كه بوسيله آن صداهاي موسيقايي نوشته شده ، سپس خوانده و اجرا مي شود.

براي بيان نت دو نظام وجود دارد

نظام هجايي Do Re Mi Fa Sol La Si

نظام الفبايي C D E F G A B سي لا سل فا مي ر دو

خطوط حامل : پنج خط موازي و با فاصله معين و يكسان نسبت به هم مي با شد كه نت ها بر روي خطوط و ما بين خطوط قرار مي گيرند و خطوط حامل را از پايين به بالا مي شماريم.

خطوط حامل

درحالت كلي نت ها به چهار صورت بر روي خطوط حامل قرار مي گيرند

1 پنج نت بر روي خطوط قرار مي گيرد

2 چهار نت بين خطوط قرار ميگيرد

3-يك نت از پايين چسبيده به خط اول قرار مي گيرد

4-يك نت از بالا چسبيده به خط پنجم قرار مي گيرد

خطوط اضافه : گستره صدايي ما بيشتر از اين 11 نت مي باشد كه براي دستيابي به آن از خطوط اضافه كمك مي گيريم .

خطوط اضافه

كليد :

علامتي است كه سمت چپ خطوط حامل قرار مي گيرد و نام و موقعيت نت را روي خطوط حامل مشخص مي كند

انواع كليد در موسيقي:

كليد سل كليد فا كليد دو

كليد سل:

SHAPE \\* MERGEFORMAT در ساز گيتار تنها كليد سل است كه كاربرد دارد

هنگامي كه اين كليد اول خطوط حامل قرار مي گيرد ، نتي كه روي خط دوم حامل قرار مي گيرد سل نام دارد

كشش نت در موسيقي:

به مدت زمان ماندگاري صداي هر نت كشش نت گفته مي شود

سكوت در موسيقي :

نبودن صدا..... كه معادل هر كشش نت سكوتي وجود دارد

ريتم :

به كارگيري انواع كشش ها و سكوتها ( ضرب آهنگ ) به طوري كه از نظر زماني با هم هماهنگ باشند

ضرب در موسيقي :

واحدي زماني در موسيقي مي باشد كه به كمك آن كشش ها سوكتها را در موسيقي اجرا مي كنيم . ضرب را ميتوانيم با شمارش بوسيله حركات رفت و برگشت دست يا پا نگهداريم

سلفژ (یا سلفاژ) چیست؟

سلفژ در تعریف متعددی بیان می‌شود. سلفژ را می توان خواندن یک سری نت ها به صورت پی در پی و پشت سر هم و با رعایت قوانین نت ها و سکوت ها و ... معرفی کرد. پایهء یادگیری سلفژ دانستن ارزش زمانی هر نت است و در کنار این باید ارزش زمانی هر سکوت را نیز بدانیم. دربارهء ارزش زمانی نت ها در پست های بعدی بیشتر صحبت خواهیم کرد.

تعاريف كوتاهي از سلفژ:

الف:مهمترين عاملي كه به معناي اعم ، پايه و اساس جدي در اموزش موسيقي به شمار ميرود سلفژ است كه از دو قسمت عمده تشكيل ميشود :

1- قسمت عملي 2- قسمت نظري

قسمت عملي شامل خواندن و تلفظ نتها به شكل اوازي و به شكل وزن خواني است و قسمت نظري شامل شناخت كليه علامتها و قواعدي است كه در طي قرنها به منظور اجراي دقيق موسيقي به تدريج ابداع شده و تكامل يافته است تا بتوان شناخت هنري را كه واقعيتي دروني است و بيشتر جنبه عاطفي دارد با اين علامتها و قواعد به شناخت علمي تبديل كرد.

ب : تقسيمات صداي انسان

1- سوپرانو :صداي زير زنانه

2-متسو سوپرانو : صداي متوسط زنانه

3-كنترالتو : صداي بم زنانه

4- تنور : صداي زير مردانه

5- باريتون : صداي بم يا صداي متوسط مردانه

6- باس : صداي بم مردانه و بهترين صداي مردانه

در هنگام نوازندگي يا خوانندگي اواز سكوتها را بايد اجرا كرد به صورت نخواندن نت و ساكت شدن ولي در ابتدا براي اموزش سلفژ ما باديدن علامت سكوت ، سكوت نميكنيم بلكه به جاي ان كلمه اوم ميگوييم و به اندازه ارزش زماني سكوت انرا ادامه ميدهيم.

مثال: سكوت گرد را با هم اجرا كنيم : بايد 4 ضرب پا اجرا كنيم و و كلمه اوم را تا پايان 4 ضرب پا ادامه دهيم.

نكته: براي درك بيشتر ارزش زماني نتها ميتوانيم اينگونه بيان كنيم كه اگر نت گرد 4 ثانيه در يك قطعه موسيقي طول بكشد نت سفيد 2 ثانيه و نت سياه 1 ثانيه طول خواهد كشيد.

خواندن نتها با اجراي صداي ان نت را كانتات گويند و خواندن نت بدون اجراي صدا و فقط گفتن نام انرا پارلات گويند

شما بايد توانايي خواندن بي صداي نتها را پيدا كنيد و نتهايي كه به شما داده ميشود را با تمپوي مشخص بخوانيد و بعد كم كم قدرت نت خواني خود را افزايش دهيد بطوريكه نت بعدي را هم در ذهن داشته باشيد و اگر كسي نت بعديِ نتي را كه شما خوانده ايد با دست بپوشاند شما باز هم انرا بخوانيد.

مساله ديگري كه اينجا بياد خاطر نشان كرد مساله فركانس گيري است كه شما بايد با سازي كه در اختيار داريد اين كار را انجام دهيد كه البته ما در اينجا فركانس گيري با پيانو را توضيح ميدهيم.

فركانس گيري چهار مرحله دارد

1- شنيدن صداي نت اجرا شده

2- اجراي ان در ذهن

3- اجراي ان با صدا

4-تطابق دادن هر چه بيشتر صداي خود با صداي ساز كه در فضا باقي مانده است

هارمونی

انواع کنترپوان - تکنیکها

انواع کنترپوان - به بیانی تکنیکهای تهیه آن - تعریفی از کنترپوان مطلق است که به عنوان یک ابزار آموزشی توسعه یافته مطرح می شود و در آن به کار گیری کنترپوان های متفاوت سبب یادگیری ساده تر و پیشرفت هنرجویان می شود.

این پیشرفت می تواند نوعی پیچیدگی فنی در موسیقی آنان ایجاد کرده و همواره نقش مهمی را در توسعه کنتوس فیرموس (cantus firmus در زبان لاتین به معنای \"ملودی ثابت\") ایفا می کند.

هنرجویان به تدریج توانایی نوشتن کنترپوان آزاد (کنترپوانی که شدت پیچیدگی آن کمتر است و فاقد ملودی ثابت است) را با استفاده از تکنیکها و رعایت قوانین مربوطه در هر برهه زمانی دارا خواهند شد.

قدمت این طرز تفکر به سال 1532 بر می گردد، زمانی که جیووانی ماریا لانفرانکو (Giovanni Maria Lanfraco) مفهوم مشابهی را در یکی از کتابهای خود (Scintille di musica) مطرح نموده و شرح داد.

در اواخر قرن شانزدهم یک تئوریسین موسیقی اهل ونیز به نام زارلینو (Zarlino) در یکی از کارهای بزرگ و توانای خود با عنوان \"اصول هماهنگی\" (Le institutioni harmoniche) به شرح کامل این ایده پرداخت. این طرح برای اولین بار در سال 1619 توسط لودویکو زاکنی (Lodovico Zacconi) در یکی از کارهای خود (Prattica di musica) مورد استفاده قرار گرفت.

Zacconi برخلاف تئوریستین هایی که پس از او پا به عرصه گذاشتند از چند تکنیک جانبی contrapuntal نیز استفاده کرد که کنترپوان معکوس مثالی از این موارد است.

به هر حال معروفترین استاد موسیقی که این واژه - کنترپوان - را به کار برده و آن را رواج داده است، یوهان فوکس (Johann Fux موسیقیدان اطریشی) نام دارد که در سال 1725 با انتشار کتابی (Gradus ad Parnassum) به منظور کمک به هنرجویان در استفاده از کنترپوان به تشریح قوانین آن پرداخته است.

یوهان فوکس در این کتاب علی الخصوص به سبکی از کنترپوان که در آثار پالستریانا (Palestrina آهنگساز ایتالیایی دوران رنسانس) در اواخر قرن شانزدهم به عنوان یک تکنیک برجسته مورد استفاده قرار می گرفت، پرداخت.

پنج نوع کنترپوان یوهان فوکس در کتاب خود به پنج نوع کنترپوان اشاره می کند که عبارتند از:

1- نت در مقابل نت

2- دو نت در مقابل یک نت

3- چهار نت (می تواند سه یا شش نت هم باشد) در مقابل یک نت

4- جابجایی نت ها با یکدیگر (نوعی تعلیق)

5- ترکیبی از چهار مدل فوق که کنترپوان فلورید (florid) نامیده می شود.

مفهوم کلید در موسیقی:

قراردادی است که با نشان دادن جای یک نت خاص در پنج خط حامل، به طور طبیعی جای دیگر نت ها را نیز مشخص می کند.

در تئوری موسیقی کلاسیک غرب سه نوع کلید وجود دارد:

1- کلید سل:

محل نت سل بعد از دو میانی* را مشخص می کند که همواره روی خط دوم حامل قرار می گیرد.

2- کلید دو:

محل نت دو میانی* را مشخص می کند که در گذشته روی خط های اول، دوم، سوم و چهارم حامل قرار می گرفته، اما در حال حاضر تنها روی خط سوم (و به ندرت خط چهارم) قرار می گیرد.

3- کلید فا: در گذشته روی خطوط سوم و چهارم قرار می گرفته و مکان نت فا قبل از دو میانی* را مشخص می کرده، اما امروزه تنها روی خط چهارم قرار می گیرد.

در تقسیم بندی امروزی صداهای موسیقی، ۴ گروه در نظر گرفته می شوند که به ترتیب از زیر به بم شامل سوپرانو (کلید سل)، تنور (کلید دو خط سوم)، آلتو (کلید دو خط چهارم) و باس (کلید فا خط چهارم) می شوند، که باز از میان این ها کلید سل و فا به ترتیب پراستفاده ترین ها هستند.

تعریف حامل:

پنج خط موازی و هم فاصله با هم به صورت افقی را گویند که نت های موسیقی روی خط­­­­ ها، بین خطوط، و یکی بالا و یکی پایین پنج خط حامل قرار می گیرند

خطوط حامل از پایین به بالا از 1 تا 5 شماره گذاری می شوند. هرچه نت ها به سمت بالا می روند زیرتر و هرچه به سمت پایین می آیند بم تر می شوند. پس چنانچه به صورت قراردادی جای یکی از نت ها را مشخص کنیم (برای مثال خط دوم را سل بنامیم) جای دیگر نت ها خود به خود مشخص خواهد شد.

خطوط کمکی:

از آن جایی که این 5 خط تنها توانایی نشان دادن 11 نت را دارند، برای گسترش دادن محدوده ی صدایی حامل، از خطوطی کوچک و موازی خطوط حامل در بالا و پایین آن استفاده می کنیم که با استفاده از 4 تا 5 خط کمکی از بالا و از پایین مجموع تعداد نت های ما 31 عدد خواهد شد، اما این محدوده هم چنان برای سازهایی چون پیانو کوچک است...

الفبای موسیقی

برای پیاده کردن ویژگی اول، یعنی نواک یا زیر و بمی خط موسیقی، ابتدا باید الفبای موسیقی را بیاموزیم. الفبای موسیقی، 7 نت هستند که به دو صورت در سراسر جهان نام گذاری می شوند:

الف) هجایی: در کشورهایی چون فرانسه، ایتالیا و ایران استفاده می شود که از یک شعر مذهبی قرون وسطی، سروده ی کشیشی فرانسوی به نام گوییدو د. آرتسو (قرن دهم میلادی)، گرفته شده است و در ابتدا به صورت زیر بوده است:

Ut Re Mi Fa Sol La

در طول زمان به تدریج این 6 هجا به صورت امروزی خود درآمده اند:

Do Re Mi Fa Sol La Si

ب) الفبایی: در کشورهایی چون آلمان، اتریش، انگلیس و آمریکا استفاده می شود و به صورت زیر است:

C D E F G A B

نت های معادل در این دو سیستم به صورت زیر هستند:

Do = C

Re = D

Mi = E

Fa = F

Sol = G

La = A

Si = B

نت ها به ترتیب از نت \"دو\" تا نت \"سی\" زیر می شوند و برعکس. لازم است ترتیب نت ها چه به صورت زیرشونده و چه به صورت بم شونده، از هر نتی یادگرفته شود.

از آنجایی که دامنه ی صداهای موسیقی بسیار بیشتر از 7 نت است (بیشترین دامنه ی صوتی موسیقیایی از آن ارگ کلیساست) برای راحت شدن یادگیری از این 7 نت به صورت تناوبی استفاده می شود.

دو ر می فا سل لا سی دو ر می فا سل لا سی دو ر می فا سل لا سی دو ر می فا سل لا سی دو ر می ....

تعریف اکتاو:

به فاصله ی میان هر نت تا نت هم نام بعد از خودش یک اکتاو گویند که فرکانس نت دوم در این حالت دو برابر فرکانس نت اول شده است. گفتنی است دامنه ی صدایی پیانو، 7 اکتاو و 2 نت و دامنه ی صدایی ارگ کلیسا 9 اکتاو می باشد.

تعریف اجمالی چند اصطلاح کلیدی

ملودی:

سیر خطی موسیقی که از تعدادی نت به دنبال هم تشکیل شده و در ساده ترین حالت خود نیز وابسته به دو عامل زیروبمی و کشش صداست.

آکورد:

تعدادی (معمولا ۳ یا بیشتر) نت یا صدا که به صورت هم زمان شنیده می شوند.

گام:

تعدادی نت که با نظمی مشخص به صورت متوالی پشت سر هم قرار گیرند.

هارمونی:

علم بررسی و پیوند آکوردها (خط عمودی موسیقی) که از مبانی آهنگسازی به شمار می رود.

کنترپوآن:

علم پیوند ملودی های مجزا با یکدیگر که از مبانی آهنگسازی به شمار می رود.

آموزش گام به گام مبانی نت‌نویسی و نت خوانی

توضیحات تکمیلی

نت

نُت یا نوت، در موسیقی به دو معنی بکار می رود: یکی به معنی واحد صدائی با فرکانس ثابت که نامی بر آن گذاشته شده و دیگری به معنی نمایش یا نشانه نوشتاری این این صدا.

در معنی اول نت ها هفت نام برای نوشتن اصوات موسیقایی هستند. در ایران به پیروی از فرانسه و ایتالیا نت ها تک هجایی نام گذاری شده اند: دو ر می فا سل لا سی (Do, re, mi, fa, sol, la, si). در روش نام گذاری الفبایی که در کشورهای انگلیسی و آلمانی زبان رایج است این نت ها \"A, B, C, D, E, F, G\" هستند که A در این روش برابر با «لا» (La) در روش هجائی است. در معنی دوم نت ها را با نشانه هائی برای نت نویسی را رو یا بین پنج خط به نام خطوط حامل که از پایین به بالا شمرده می شود می نویسند. نام نت از روی جائی که روی خط های حامل قراردارد مشخص می شود. دیگر مشخصات نت را نیز با شکل های قراردادی که برای نت طرح شده نمایش می دهند. در این شکل نت ها به صورت دایره های کوچک (بعد از نشانه کلید سل ) به ترتیب از چپ به راست روی پنج خط حامل نوشته شده اند. ● پیشینه نام گذاری نت ها گوییدو د آرتسو (۱۰۵۰ ۹۹۰، Guido d&#۰۳۹; Arezzo)، کشیشی فرانسوی، ساکن ایتالیای قرن ۱۱ میلادی، برای نخستین بار نام این نت ها را بر اساس سروده ای مشهور به سرود سن ژان که گویا خود برایش آهنگی ساخته بود انتخاب کرد: Ut queant laxis resonare fibris Mira gestorum famuli tuorum Solve poluti labireatum Sancte Johannes. در این دوران موسیقی شش هجایی بود و در سده های پس از آن بود که «سی» بر آن افزوده شد و هجای «دو» جایگزین «اوت» شد. ریشه تاریخی آموزش موسیقی مجار در دیگر سیستم های تعلیم و تربیت اروپا ریشه یابی منابع و تاریخ آموزش موسیقی برای درک کامل چگونگی شکل گیری اصول کودای ضروری است . اگر بخواهیم نت خوانی و سلفژ «dohمتحرک » را به عنوان یکی از اصول بنیادی روش کودای بررسی کنیم ، باید نخست به کار گویید و آرستو کشیش فرانسوی مقیم ایتالیا دراین زمینه اشاره کنیم .شش هجای نام نت ها از یک مناجات نامه لاتین گرفته شده است که هر کدام هجای یک بیت را تشکیل می دهد.سرانجام در قرن هفدهم هجای UT جای خود را به DOH داد و در پایان همین قرن SI به عنوان نت هفتم به رسمیت شناخته شد .ما به جای SOH،SOL را به کار می بریم ، تا همه ی هجاهای نت به حرف صدا دار ختم شود .از آنجا که در نت نویسی گاه به اختصار حرف اول نام نت را می نویسیم و نت پنجم (SOH) و هفتم (SI) حرف S در اول دارند، برای پرهیز از خطا به جایTI،SI به کار می بریم. یعنی : d r m f s l t یا نام کاملشان : DOH RAY FAH SOH LAH TE در تلفظ نت های التر (تغییر کرده با علامت دیز یا بمل ) حرف صدا دار نت تغییر می کند . مثلا FAH دیز شده FE تلفظ می شود و TE بمل شده TA .بجزاین دو موارد رایج ترین نیم پرده های کروماتیک عبارتند از : نت هفتم دیز شده یعنی SI (با تلفظ SE ) می شود. تمام دیزها به حرف صدادار E - و بمل ها به A -ختم می شوند. ما در تمرین آموزش سلفژ از این نیم پرده ها استفاده می کنیم : DOH-DE,RAY-RE,ME-MA,FAH-FE,SOH-SE,LAH-LE,TE-TA.دیگر این که غالبأ RAY به RA و به کرات LAH به LA تبدیل می شود . ما از این نیم پرده های کرومات برای مقاصد عملی استفاده می کنیم و هرگز به استثناها که کاربردی ندارد استناد نمی کنیم . سایر نیم پرده های کرومات برای مدولاسیون تند در طرح مدولیک به مار می رود که دراین سطح، سلفژ نسبی چندان کاربردی ندارد .

نقش سکوت در موسیقی

تشبیه سکوت به صفحه سفیدی که موسیقی بر آن نقش میشود، چندان صحیح نیست. در واقع سکوت، یکی از رنگهای موجود در جعبه رنگ آهنگساز است. آنچه موسیقی جز را از قالبهای دیگر موسیقی مجزا میکند این است که هر نوازنده –از طریق بداهه نوازی- به نوعی آهنگساز هم محسوب میشود و باید شیوه استفاده موثر از سکوت را به خوبی بشناسد. من غالبا به لزوم وجود یک کلاس تخصصی برای تدریس نقش سکوت در موسیقی فکر میکنم، زیرا میزانهای سکوت در واقع زمان انتظار نیستند بلکه زمانی برای شنیدن فعال یا به عبارتی درک اهمیت صدایی که شنیده ایم، هستند، حالتی که در یک گفتگوی خوب پیش می آید. فوت و فن در موسیقی جز از بالاترین اهمیت برخوردار است و به کار گرفتن سکوت، بخشی از این تکنیک یا فوت و فن به شمار میرود. اینکه چه زمانی فضای صوتی خالی مانده و باید با نتها پر شود و اینکه گاهی به صدا در نیاوردن ساز میتواند به همان اهمیت صحیح نواختن نتها باشد، جزئی از دانش لازم برای تبدیل شدن به یک نوازنده موفق جز است. به کار گیری سکوت برای مدت بسیار کوتاه (در حد یکی دو ضرب) یا مدت بیشتر (میزان بعد از میزان)، هر یک تاثیری متفاوت بر روی شنونده باقی میگذارند. این کار میتواند تاکید بیشتری بر نوای سازهای دیگر محسوب شود زیرا با سکوت یک ساز، پاساژهای اجرا شده توسط نوازندگان دیگر، برجسته تر شده و به گوش شنونده میرسند. چند ضرب سکوت، میتواند اشتیاق شنونده را نسبت به آنچه خواهد شنید افزایش دهد. به این ترتیب سکوت میتواند موجد حس انتظار و پیش بینی باشد.اگر ما این دو عامل را به عنوان تنش و رهایی در نظر بگیریم، سکوتی که پس از یک عبارت موسیقایی میآید میتواند شنونده را از تنش ایجاد شده توسط موسیقی رها سازد و از طرف دیگر میتواند با در انتظار نگه داشتن شنونده برای شنیدن عبارت بعد، خود عامل بروز تنش باشد. طول زمان یک سکوت، فاصله بین دو سکوت و حجم سکوت (که بسته به تعداد نوازندگانی که در یک زمان سکوت میکنند بستگی دارد)، همه با هم بر شنونده تاثیر میگذارند. این تاثیرات، تجربه شنیداری هر شنونده را رنگ آمیزی میکنند. علاوه بر اینها، سکوت با کاستن از درهم ریختگیهای صوتی، به هر عبارت صوتی رنگ میبخشد. هنگامی که در هنگام گفتگو، طرفین مکالمه تنها به ابراز عقیده مداوم بپردازند و کلمات از دهانشان به بیرون پرتاب شود، فضایی خفه ایجاد میکند، موسیقی نیز همینطور است، در این حالت موقعیت شنونده بسیار غیر قابل تحمل میشود. دانستن این که چه زمانی و به چه مقدار از سکوت استفاده کنیم، بخشی از یک مکالمه موفق و یکی از مهمترین تواناییهای هر موسیقی دانی است. اگربا دقت بیشتر به تعدادی از قطعات موسیقی محبوب خود گوش دهید، متوجه خواهید شد که بهترین موسیقی دانان چگونه از سکوت استفاده میکنند.هنرمندان بزرگ دارای تکنیکهایی بی نقص هستند، اما تمام آنها علاوه بر آموختن چگونه نواختن، استفاده به جا از سکوت را نیز می آموزند. آهنگسازان دانا، تمام ایده های عالی خود را یک باره بر بوم نمیریزند تا تصویری بدرنگ از آن حاصل شود و تجربه شنونده به چیزی ناگوار مبدل شود. این هنرمندان میدانند چگونه به تبادل کامل و واضح ایده های خود بپردازند. به فواصل میان عبارات موسیقی توجه کنید، به زمانی که یک ساز با رفتن باقی ساز ها به پس زمینه، پررنگ میشود توجه کنید. به هنگامی که تک نوازان بدون حضور رقابت انگیز سازها و اصوات دیگر، تمام توجه شنونده را به خود جلب میکنند، دقت کنید. سکوت را به عنوان یکی از رنگهای موسیقی بشنوید زیرا سکوت، هنگامی که به درستی به کار برده شود، یک رنگ است.

گام ها در موسیقی

گام :

به مجموعه چند نت پی در پی که با فاصله های معین و حساب شده به دنبال هم نواخته می شوند و آخرین نت آن ، هنگام بالایی نت اول باشد یک گام موسیقی می گویند .

درجه گام :

اصوات معین و پی در پی را درجه گام می نامند .

ریشه گام :

ریشه گام مهمترین نت یک گام هست و نتی است که گام بعد از اون نام گذاری میشه مثلا اگر گام A major رو در نظر بگیرید ریشه گام A خواهد بود .

نکته :

همیشه در اجرای یک گام شروع آن الزاما با نت ریشه نیست بلکه ممکنه چند نت در قبل از آن از همان گام نواخته بشه .

انواع گام :

1) گامهای دیاتونیک 2) گامهای کروماتیک

گام کروماتیک :

گامی است که فاصله میان تمام درجه های آن یک نیم پرده است

گام دیاتونیک :

گامی است که فاصله های میان درجات آن مانند کروماتیک یکدست و برابر نیستند مانند گامهای ماژور و مینور

گام ماژور ( Major Scale )

این گام یکی از مهمترین گامهای دیاتونیک است و با احتساب نت همنام آخر ، هشت نت دارد و فاصله های میان درجات متوالی متشکل از پنج پرده و دو نیم پرده است .

برای متوجه شدن این موضوع به الگوی زیر دقت کنید :

VIII نیم پرده VII پرده VI پرده V پرده IV نیم پرده III پرده II پرده I حالا بعنوان مثال به گامهای لا ماژور و دو ماژور دقت کنید : A Major : A - - B - - C# - D - - E - - F# - - G# - A C Major : C - - D - - E - F - - G - - A - - B - C

همونطور که میبینید گام دو ماژور، گام دیاتونیکی هستش که در اون از نت های دیز یا بمل خبری نیست .

تب ها گیتار این دو گام رو براتون می زارم تا جای نت ها رو ببینید . این گامها به دوشکل افقی و عمودی نوشته شده اند .

گام مینور ( Minor Scale )

یک گام مهم دیاتونیک دیگر گام مینور است . گام مینور در کنار گام ماژور به Ying Yang موسیقی ملقب شدن . گام مینور هم با احتساب نت آخر همنام هشت نت دارد که فاصله میان درجات آن از 2 نیم پرده و 5 پرده تشکیل شده است

.

الگوی زیر نشاندهنده یک گام مینور خواهد بود :

VIII پرده VII پرده VI نیم پرده V پرده IV پرده III نیم پرده II پرده I حالا برای درک بهتر به گام لا مینور و دو مینور دقت کنید : Aminor : A -- B - C -- D -- E - F -- G -- A Cminor : C -- D - D# -- F -- G - G# -- A#

همانطور که مشاهده می کنید گام لا مینور هم گام دیگر دیاتونیک هست که در آن از نت های بمل و دیز خبری نیست .

گام مینور به سه گونه وجود دارد :

1) طبیعی 2 ) هارمونیک 3 ) ملودیک

که جای بحث فراوانی دارد.

گام مینور پنتاتونیک ( Pentatonic Minor Scale )

قبل از شروع به بررسی این گام بهتر است که شناخت اندکی نسبت به گامهای پنتاتونیک پیدا کنیم . گامهای پنتاتونیک که پایه ریزی شده از گامهای ماژور و مینور هستند به استثنا دو نت که از این گامها کنار گذاشته شده اند که این امراین گامها را از حالت دیاتونیک ( هفت نت ) به پنتاتونیک ( 5 نت ) تبدیل کرده است و شاید هم همین موضوع باعث شده که این گامها طرفداران ویژه ای را در میان گیتاریست ها داشته باشند . این گام ها به شدت از طرف گیتاریست های سبک راک طرفداری می شود بخصوص اریک جانسون از آن دست نوازندگان مطرح هست که در بیشتر آثارش می توان رد این گام ها را پیدا کرد . البته این گام ها طرفداران مخصوص به خود را در نزد نوازندگان بلوز را هم داراست . همانطور که از اسم گام هم پیداست ساختار این گام از 5 نت تشکیل شده و فاصله میان درجات پی در پی ان تشکیل شده از دو پرده و دو یک و نیم پرده است . برای متوجه شدن این مطلب ساختار زیر را ببینید :

V یک و نیم پرده IV پرده III پرده II یک و نیم پرده I

به مثال های زیر توجه کنید :

A minor pentatonic : A --- C -- D -- E --- G

#C minor pentatonic : C --- D# -- F -- G --- A

E minor pentatonic : E --- G -- A -- B --- D

گام ماژور پنتاتونیک ( Major Pentatonic Scale )

در ادامه معرفی گام های موسیقی می رسیم به گام ماژور پنتا تونیک که یک گام دیگر پنتا تونیک هست .پایه این گام از گام ماژورگرفته شده است و فاصله میان درجات آن تشکیل شده از سه پرده و یک ، یک و نیم پرده . برای درک این موضوع الگوی زیر رو ببینید :